გ მ ი რ ი   ა მ ი რ ა ნ ი


ამირანი ღვთისშვილია, ქალღმერთ დალის შვილი. იგი ქართველთა ეროვნული გმირი და სიკეთის სიმბოლოა. ამირანმა ადამიანებს ცეცხლი მიუტანა, მათი ქომაგი გახდა. იგი დევების ქაჯებისა და გველეშაპების დაუძინებელი მტერია. ამირანს თორმეტი უღელი ხარ - კამეჩის ღონე აქვს, მგლის მუხლი, ზვავის სისწრაფე და საცრისოდენა თვალები.
ერთხელ მონადირე სულკალმახი უდაბურ ტყეში ნადირობდა. უეცრად კლდიდან ქალის კივილი შემოესმა. კლდის თავზე, გამოქვაბულში ულამაზესი ქალღმერთი, ოქროსთმიანი დალი იწვა. იგი საშინელი ტკივილისგან იტანჯებოდა. ქალღმერთმა სულკალმახს თავისი ამბავი უამბო: თურმე დალის მამაცი მონადირე დარჯელანი შეჰყვარებია და თავის გამოქვაბულში დაუსახლებია. დარჯელანის კოჭლმა ცოლმა მიაგნო შეყვარებულებს და მძინარე დალის ოქროს ნაწნავი მოაჭრა. დალიმ ძალა დაკარგა. დარჯელანი იძულებული გახდა ოჯახს დაბრუნებოდა. დალი ორსულად იყო, მაგრამ ძალადაკარგულ ქალღმერთს მშობიარობა არ შეეძლო. ამიტომ მან სულკალმახს სთხოვა, ალმასის დანით მისთვის მუცელი გაეჭრა და ბავშვი ამოეყვანა. მონადირემ შეასრულა ქალღმერთის თხოვნა. ასე გაჩნდა ამირანი. ჩვილი თავად ღმერთმა მონათლა. ბავშვი იამანმა იშვილა და თავის შვილებთან - ბადრისთან და უსუპთან ერთად ზრდიდა. უსუპს ბეჭებს შუა მზე ეხატა, ბადრის კი - მთვარე. ამირანი კი ორივესაგან გამოირჩეოდა თავისი სიძლიერით:

ცოტა კაცია ამირან, ცოტა სმა - ჭამა ეყოფა,
სადილად ბუღა კამეჩი, ვახშმად არც სამი ეყოფა...
ბადრი ქალსა ჰგავს ლამაზსა, საქმარედ გამზადებულსა;
უსუპი ბროლის ციხესა, თავ - ბოლო გამაგრაბულსა,
ამირან შავსა ღრუბელსა, საავდროდ გამზადებულსა.

ამირანის გმირობების შესახებ რამდენიმე მითი მოგვითხრობს. იგი დევებსა და გველეშაპებს ებრძოდა. ამირანმა დახოცა თავისი მამობილის, იამანის დამაბრმავებელი დევი, დევგმირ ცამცუმის მტერი სამთავიანი ბაყბაყდევი, ამოწყვიტა დევების ოჯახი, რომელიც ხალხს აწუხებდა. იგი შეებრძოლა ბაყბაყდევის თავებიდან გამოსულ და გველეშაპებად გადაქცეულ ჭიებს და ძმების - ბადრისა და უსუპის დახმარებით გაანადგურა ისინი.

ამირან დევი შეიბნენ, მიწას გაჰქონდა გრიალი,
ამირანმა დევეი დასცა, ადგილი შეხვდა ქვიანი,
დასცა და მხარი მოსტეხა, დააწყებინა ღრიალი.

ამირანმა მოიტაცა ციური ქალწული ყამირი. იგი იძულებული გახდა შერკინებოდა ყამირის მამას - ქაჯთა ბატონს და მის ლაშქარს. ამირანმა შეძლო თავისი სიმამრის მოკვლა, თუმცა ბრძოლაში დაიღუპნენ მისი ძმები უსუპი და ბადრი. ამირანმა მოკლული ძმების დანახვაზე თავი მოიკლა, ხოლო ყამარმა სამივე ძმა გააცოცხლა.
ამის შემდეგ ამირანმა მრავალი გმირობა ჩაიდინა. მან დევები თითქმის სულ გაწყვიტა. ამასობაში ღმერთებმა ადამიანს ცეცხლი წაართვეს, რადგან შიში ჰქონდათ, ვაითუ ხალხი ისე გაძლიერდეს, რომ ჩვენ დაგვამხოსო. დედამიწაზე სიცივემ დაისადგურა. ამირანი კავკასიონის ყველაზე მაღალ მწვერვალზე, იალბუზზე ავიდა, ღმერთებს ცეცხლი მოსტაცა და ადამიანებს დაუბრუნა. ღმერთებმა ამისთვის მისი დასჯა განიზრახეს. ამირანიც ამასობაში ისე გადიდგულდა, რომ ღმერთებთან შერკინება ჰქონდა განზრახული. ერთხელ გზად თავისი ნათლია შემოხვდა. ამირანმა დაიჟინა, უნდა ვიჭიდაოთო. ღმერთმა უთხრა, მიწაში ჯოხს ჩავასობ და ჯერ ის ამოიღეო. ამირანმა ორჯერ ამოიღო ჯოხი მიწიდან. მესამედ ღმერთმა ისე ჩაასო ჯოხი მიწაში, რომ მისი ფესვები დედამიწას გარშემოშემოერტყა, წვერი კი ცას მისწვდა. ამირანმა ძვრაც კი ვერ უყო ჯოხს. ღმერთმა მიაჯაჭვა იგი ამ ხეს, ზედ კი მყინვარწვერის მთა დაახურა. მას შემდეგ ამირანი ხესაა მიჯაჭვული და ყორანს მისთვის საზრდოდ დღეშიერთი პური და ერთი ხელადა ღვინო მიაქვს.
ხალხს გაუჭირდა უგმიროდ. იმძლავრეს დევებმა. ამირანის დასახსნელად რჩეული ვაჟკაცები გაეშურნენ, მაგრამ გზა ვერ იპოვეს.
სხვა თქმულების მიხედვით, ამირანი კავკასიონზეა მიჯაჭვული. მისი გოშია ჯაჭვს ლოკავს, დაწვრილდება ჯაჭვი, სადაცაა გაწყდება, მაგრამ დიდ ხუთშაბათს შეიკრიბება ყველა მჭედელი, დაჰკრავენ გრდემლს დეა ჯაჭვი ისევ მთელდება.




ხევური თქმულება ამირანზე

სამოციან წლებში ჩემს სოფელში მეტყევე ინჟინრად მუშაობდა ერთი მეტად საინტერესო პიროვნება - ვანო ხართიშვილი. იგი მოხევე იყო და იცოდა უამრავი ლეგენდა და თქმულება. ხშირად სტუმრობდა მამაჩემთან. უყვარდა ბავშვებთან ურთიერთობა და საინტერესო ამბების მოყოლა. მათ შორის ყველაზე კარგად დამამახსოვრდა ,, ამირანი და მონადირე".
სოფელ გერგეტში ცხოვრობდა ერთი განთქმული მონადირე, რომელიც ნადირობიდან ხელმოცარული ჯერ არ დაბრუნებულიყო. ალბათ იმიტომ, რომ ზედმიწევნით იცავდა იმ წეს-კანონებსა და ტრადიციას, რაც ნადირობას ახლავს.
კარგი მონადირე სანადიროდ წასასვლელად რამდენიმე დღე ემზადება. წასვლის წინა ღამეს კი ერდოზე(გარეთ) უნდა დაიძინოს. დილას კი გათენებას უნდა აასწროს და ვიდრე სოფელი გაიღვიძებს ის ჭიუხებს უნდა იყოს მიჯარებული(მიახლოებული).
ამ მონადირემ ერთ დილას სანადიროდ გასწია. ალბათ იცით, რომ სოფელი გერგეტი მყინვარის ფერდობის ძირს მდებარეობს, და მონადირეც მყინვარისაკენ მიმავალი სანადირო ბილიკებს გაუყვა. აქამდე დაველათიანს (იღბლიანს) იმ დღეს რატომღაც ხელი მოეცარა. თავის შერცხვენა არ უნდოდა და ამიტომ ჯიუტად განაგრძობდა კლდიან ჭინჭუხებზე (ქიმებზე) სასურველი ჯიხვისა თუ არჩვის ძებნას.
ცნობილია მთიელისათვის, რომ მყინვარს აქვს თავისუფალი იდუმალება. რაც იმაში გამოიხატება, რომ ჩამავალი მზის სხივები ყველაზე ბოლოს მის მწერვალს ტოვებენ და იმ წუთიდან ირგვლივ ბინდი ისადგურებს.
ხეტიალში გართულ მონადირესაც მოულოდნელად შემოაღამდა. თავშესაფრად ეხის(გამოქვაბულის) ძებნა დაიწყო, რათა თავი დაეცვა ღამის სიცივისა და ეშმაკთ ცდუნებისაგან, რომლებიც ღამით გამოდიან სასეირნოდ და ყველაზე მეტად მონადირეს ემტრებიან.
მონადირემ იპოვა მცირე გამოქვაბული, მოაგროვა ხმელი ფოთოლ-ბალახი ქვეშაგებად. უფალსა და ადგილის დედას მიაბარა თავისი თავი და დაწვა დასაძინებლად. მაგრამ როგორც კი თავი დადო მიწაზე , მის სმენას მისწვდა ადამიანის გმინვა-კვნესის მაგვარი რაღაც, რამაც ძილი გაუკრთო და მოსვენება დაუკარგა.
როგორც იქნა გათენდა დილა. მონადირემ მოჩხრიკა არე-მარე, ბოლოს ერთ ჭიუხს შემოუარადიდი წვალებით და მის თვალწინ გამოჩნდა დიდი ქვაბული, რომელსაც მყინვარებში შავად დაეღო ხახა. ბინდ-ბუნდში მოძრავი არსებაც გაარჩია და უფრო მიუახლოვდა ეხს. მის წინ ნამდვილი ამირანი იდგა და არა ლეგენდარული, მაგრამ ნამდვილად ჯაჭვით დაბმული. იმხელა წვერ-ულვაში გაზრდოდა , ფერდობზე იყო გადმოფენილი.
ამირანმა გაიხარა მონადირის დანახვით და სთხოვა , იქნებ როგორმე მოეძრო მისი ხმალი, რომელიც მოშორებით მიწაში იყო ჩასობილი. მონადირე ბევრს ეჯაჯგურა, მაგრამ ძვრაც ვეღარ უყო, რადგან ამდენი ხნის მიწაში ყოფნით ნიადაგს ჩაჟანგებოდა . ამირანმა მონადირეს სთხოვა, ხმალს მოსჭიდებოდა, თითონ კი ფეხებით ეწეოდა მონადირეს, მაგრამ კაცი კინაღამ შუაზე გასწყვიტა, ძვრაც ვერ უყვეს ხმალს. დაღონდა ამირანიც და მონადირეც , მაგრამ რაღას იზამდნენ. ბოლოს ამირანმა უთხრა მონადირეს, რომ თუ მისი დახმარება უნდოდა, დაბრუნებულიყო სოფელში. მჭედლებისათვის გამოეჭედებინა ასი ლიტრა რკინის ჯაჭვი (ასი ლიტრა, ალბათ ასი კილო იყო) და ამოეტანა. თან დაარიგა , როცა მისკენ მიმავალ გზას დაადგებოდა, უკან არ მიეხედა, გინდ ქვეყანა დაქცეულიყო.
ტყუილად არა არის ნათქვამი: ,,ქალი ეშმაკზე სამი დღით ადრეა დაბადებულიო", მონადირის ცოლმა რაღაც იეჭვა . ჯერ იმაზე იყო მწყრალად, მისი ქმარი ხელცარიელი რომ დაბრუნდა. ახლა რაღაც მზადება რომ შეამჩნია, ფხიზლობდა. როგორც კი აიკიდა მონადირემ ჯაჭვი და მყინვარის გზას გაუდგა, ქალი კარში გამოვიდა და ქმარს კითხვა დაუწყო, თუ სად მიდიოდა. კაცმა არ მიაქცია ყურადღება და გზა განაგრძო, მაგრამ ქალი არ მოეშვა და ძახილით უკან გაჰყვა. გაბრაზდა მონადირეც და დაავიწყდა ამირანის დარიგებაც. მობრუნდა და ქალს გაუწყრა ასეთი საქციელის გამო. როგორც კი მონადირემ ქალს შეხედა, ქალმა მაშინვე სახლისაკენ იბრუნა პირი.
მონადირემ გზა განაგრძო. აიტანა ის მძიმე ჯაჭვი მეგობრის დასახმარებლად, მაგრამ იმ გამოქვაბულის ნაცვლად გლუვი ფერდობი დახვდა . დაღონდა მონადირე. მიხვდა შეცდომას, რომ ცოლისათვის არ უნდა მიექცია ყურადღება და უკან არ უნდა მიეხედა.
ლამარა გუშარაშვილი. სოფელი თველიევი. ჩაწერილია 1961 წელს